روزه داری و برافروختن مزاج گرم و خشک
بدن انسان در اثر مرور زمان و غلبۀ مزاج‌های گوناگون دچار رکود و سستی می‌شود. رطوبت‌های مزاجی با رسوباتی که در آوندها و جای جای بافت‌ها و مفاصل و گذرگاه‌های لنفی بر جای می‌گذارند انواع بیماری‌ها را در بدن سبب می‌گردند.
اگر فرض کنیم طب و علوم پزشکی در آن زمان به پیشرفت‌های شایانی دست یافته بود، انواع روش‌های پیشگیری و درمان برای دور ساختن بیماری‌ها و درمان بیماران توسط طبیبان آن دوره به حفظ سلامتی انسان کمک می‌کرده است.
آنطور که از متون قدیمی و تاریخ علوم پزشکی استنباط می‌گردد، علوم پزشکی در زمان‌های گوناگون در میان جوامع بشری پیشرفت کرده و انبیاء الهی همه در رشد و شکوفایی طب نقش آفرین بوده و بشدت از گسترش دانش پزشکی حمایت به عمل می‌آوردند.
به همین دلیل است که می‌بینیم انواع روش‌های پاکسازی از جمله: مسهل‌ها، حقنه‌ها، آبزن‌ها و عطسه‌آورها از هزاران سال پیش وجود داشته است. گزارشات تاریخ علوم پزشکی از وجود علوم پزشکی در هزاره‌های قبل از میلاد مسیح (ع) حکایت می‌کند. ادیان الهی نیز هر کدام به نوعی روزه داری و امساک از خوراکی‌ها را برای پیشگیری از بیماری‌ها و نیز تقرب به خداوند در دستور کار خود داشته‌اند.
با ظهور دین مبین اسلام روزه داری در شکل امروزی واجب شد. دستور روزه داری مستقیماً در قرآن کریم ذکر شده است، این در حالی است که انواع روش‌های پیشگیری و درمان بصورتی عجیب و مسلسل وار از دهان مبارک پیامبر «ص» هر روز و هر ساعت و به هر مناسبتی برای امت مسلمان بازگو می‌شد.
پیامبری که خود طبیب طبیبان بود پس از دریافت آیات مربوط به روزه داری علاوه بر تأیید تمامی روش‌های طبی شعار: « صوموا تصح؛ روزه بدارید تا سالم باشید » را در میان مسلمانان رایج کرد.
قطعاً این روش یعنی روزه داری از دیدگاه پزشکی بدلیل آنکه مستقیماً بر اساس نص قرآن کریم از زبان خدا و پیامبرش صادر گردیده باید خصوصیات منحصر به فرد و ممتاز داشته باشد. حجامت و پاکسازی عروق از خون‌های زائد هم از طریق خداوند با واسطه جبرئیل و بوسیله جان جانان پیامبر عظیم‌الشأن اسلام برای مسلمانان بازگو شده است. اما روزه داری روشی برای پیشگیری از بیماری‌هاست که ویژگی خاصی دارد. روزه داری هم نوعی پاکسازی و تعدیل است اما ویژگی خاص آن چیست؟
ویژگی‌های خاص روزه داری
به نظر ما از ویژگی‌های خاص روزه داری همانا غلبه مزاج گرم و خشک است که در ریزترین و در بین ریز ذره‌های بدن آتشی مقدس و پاک کننده ایجاد می‌کند و بدین ترتیب آنچه از طریق مسهل، انفیه، حجامت، فصد، زالودرمانی، حقنه، آبزن، قی‌آورها و … هنوز پاکسازی کامل نشده است، به وسیله روزه پاکسازی شده و پس از گذشت یکماه از زمان روزه داری، روزه دار با بدنی جوان و نو مانند آن که تازه خلق شده زندگی جدیدی را شروع می‌کند و برای تأکید بر این سلامتی و بشکرانه آن ذکات فطره می‌پردازد. مگر نه اینکه ذکات فطره زکاتِ سلامتی بدن است!؟
به این دلیل است که بدن روزه دار همواره گرم است؛ چرا که بلغم‌های غلیظ که در روزنه‌های بدن چسبیده و جا خوش کردند می‌سوزند و حرارت ایجاد می‌کنند. چنین است که آب دهان روزه دار را اگر در دهان مار دهان گشوده و آماده نیش زدن بیاندازند مار را از پای در می‌آورد!
روزه نه تنها بلغم‌های غلیظ بلکه ماده رسوبی هر خلطی را که رسوب کرده و روزنه‌ها را بسته می‌سوزاند. گرمای آن به شکلی در میان ریز ذره‌ها نفوذ می‌کند که تنها سوزانندۀ بلغم غلیظ نیست بلکه هر خلط رسوبی سودا شده را نیز آتش می‌زند. هنگامی که همه آلاینده‌ها و کثافات را سوزاند آتش ماه مبارک رمضان با ظهور عید فطر خاموش و بهشت زندگی سالم برای یک سال زندگی بهتر فرا روی انسان قرار می‌گیرد.
پزشکان و علمای محترم طب سنتی باید توجه کنند که ضعف و سستی روزه دار به معنای سرد شدن مزاج او نیست!
می‌دانیم که غلبه صفرای حار موجب تخلیه سریع انرژی شده، خشکی گرما را و گرما خشکی را افزایش می‌دهد و زوائد بدن را در هر جا که مخفی شده باشد احاطه کرده و می‌سوزاند و حاصل آن بصورت دود(دخان) در آمده و سبک می‌شود. این سبک شدن بدان سبب است که بتواند از اندام‌ها بسوی مسامات بدن حرکت کند و از آن به خارج بدن راه یابد.
این دفع همان دفع دخانیه است؛ که در مبانی طب سنتی می‌خوانیم که اخلاط ردیه اضافی بصورت دخان در مسیر دفع بصورت مو و ناخن و امثال آن در می‌آیند. بخشی از این اخلاط ردیه دخانیه که سبک‌تر شده‌اند بصورت ارواح ردیه از اسافل(پایین‌ترین) اعضاء بدن به اعلاهای(بالاترین) اندام‌ها صعود کرده وارد سیستم حرارتی دفعی بدن گردیده و خارج می‌گردند. سیستم حرارتی بدن دائماً ارواح دخانیه را در یک سیر صعودی از بدن خارج می‌سازد. ارواح دخانیه در سیستم دفعی حرارتی از بدن به سمت بالاترین قله دفع زوائد دخانیه که رأس یا سر نام دارد و به جوانب اعضا بسوی پوست بدن هدایت می‌شوند و از هر کجا که موی می‌روید به خارج از بدن راه پیدا می‌کنند. سیستم حرارتی بدن با میدان مغناطیسی زمین و تحت تأثیر الکتریسیته زمین که از کف پاها وارد بدن می‌شود همراه شده تا بتواند حرارت‌های دفعی بدن را به سوی سر و جوانب اندام‌ها هدایت نماید تا از طریق مسامات پوست دفع گردد.در ماه مبارک رمضان اندام‌های دفعی بدن مواجه با کم کاری می‌شوند. ادرار، مدفوع، تعریق کاهش می‌یابد و بهترین نیروی دفع کننده همان نیروی دفعی دخانیه است که نقش مهمی را در پاکسازی بدن از اخلاط بر عهده می‌گیرد.
روزه داری عامل پیشگیری از تمامی بیماری‌ها
بنابراین روزه داری عاملی مهم در پیشگیری از تمامی بیماری‌ها از جمله سرطان، سکته، نسیان، رعشه (پارکینسون)، ام.اس و انواع بیماری‌های صعب‌العلاج به حساب می‌آید و تا سال بعد بدن انسان را از کلیه بیماری‌ها بیمه می‌کند. عامل اصلی بروز بیماری‌های خطرناک تکاثف شدید خون و رسوب گذارای مواد فاسد ردیه در عروق و در آوندهای گوناگون بدن می‌باشد که روزه داری با استفاده از مزاج گرم و خشک به بهترین شکل ممکن تمامی تکاثف‌ها و آلودگی‌ها را در بدن می‌سوزاند.
مزاج گرم و خشک؛ مزاج ویژه ماه مبارک است که بهتر است کیفیات آن را بهتر بشناسیم تا بهتر بتوانیم در این ماه پر برکت از آن استفاده کنیم.
ماه مبارک رمضان برای اکثریت افرادی که دارای مزاج رطوبی چه سرد و چه گرم هستند فوائد بی‌شماری خواهد داشت؛ اما برای صاحبان مزاج گرم و خشک و سرد و خشک تا حدودی که خارج از اعتدال نباشد فائده مند است و اگر از اعتدال خارج گردد زیان‌هایی را ببار می‌آورد.
به همین دلیل است که توصیه‌های پیامبر اکرم«ص» که واضع و مخترع روزه‌داری با تکیه بر فرامین وحی است و سایر ائمه معصومین (س) و بعد از آنان دانشمندان و فقهای دین وارد عمل شده و به امت مسلمان می‌آموزند که چگونه در ماه مبارک رمضان رفتار کنند که نه تنها زیانی متوجه روزه داران نشود بلکه بهترین استفاده را نیز از آن ببرند. اگر بپذیریم که مزاج ویژه ماه مبارک رمضان گرم و خشک است چه دستوراتی برای تغذیه در این ماه مفید خواهد بود. اگر بخواهیم ساده اندیشی کنیم بلافاصله این معنی در ذهن متبادر می‌شود که مزاج مقابل یعنی سرد و تر را به عنوان دستور غذایی در ماه مبارک رمضان باید برگزید. اما دستورات عملی ائمه نشان می‌دهد موضوع دیگری در کار است والا هرگز نمی‌فرمودند خرما بخورید و با خرما افطار خود را باز نمایید.
توجه داشته باشیم که مزاج گرم و خشک با آتشی که می‌افروزد بسیاری از مواد غذایی قندی را نابود می‌کند. در نتیجه ضعف بر روزه‌دار غلبه می‌کند پس مصرف مواد گرم و شیرینی در این ماه لازم است، اما این به معنای غلبه سردی نیست.
نکته دیگر مقایسه میزان نقش آفرینی گرمی به تنهایی بیشتر است یا خشکی؟ در حالی که این دو مزاج که یکی فاعله و دیگر منفعله می‌باشند، پا به پای هم و موازی یکدیگر و وابسته به هم عمل می‌کنند. از نقطه نظر دانش تغذیه در ماه مذکور نقش خشکی اندکی بارزتر از گرمی به نظر می‌رسد. بنابراین صاحبان مزاج‌های خشک و لاغر اندام‌ها و بیماران پوستی که دارای اگزما یا کهیر و بیماری‌های التهابی هستند بیشتر باید مراقب رفتار تغذیه‌ای خود در این ماه باشند. بیماری‌های خود ایمنی (آتوایمیون) یا به تعبیر ما حساسیتی از زمره مزاج‌های گرم و خشک یا سرد و خشک هستند که در صورت عدم اعتدال مزاجی با مزاج ماه رمضان درگیری و مشکل پیدا خواهند کرد.
بهتر است برای تبیین نسبی موارد مصرف غذایی، مزاج‌های تر و خشک هر کدام جداگانه ذکر شود و توصیه‌های غذایی لازم را مطرح کنیم.
منبع: پیک شفا – سید محمد موسوی